Jedlina

Wieś w rejonie wileńskim, gmina Mariampol, położona 25 km od Wilna, 7 km przed Jaszunami. W wieku XIX była tu pierwsza od Wilna stacja pocztowa przy trakcie lidzkim. W latach 1906 i 1908 „Ola” Aleksandra Szczerbińska, działaczka PPS, wynajmowała w Jedlinie dom na letnisko. W tej wsi w 1908 roku przebywał również Józef Piłsudski. Tuż przed II wojną światową był to zaścianek, który liczył 11 domów i 60 mieszkańców. Wszyscy, oprócz sześciu osób, mieli to samo nazwisko – Osipowicz.

Wieś Jedlina (lit. Eglinė) znajduje się w południowej części Wileńszczyzny, w odległości 25 km od Wilna, 7 km przed Jaszunami, tuż przy ruchliwej drodze, prowadzącej ku granicy z Białorusią. Należy do gminy Mariampol parafii porudomińskiej. Przez wieś płynie mała rzeczka Halinka, dopływ Rudomianki. Okolice porastają lasami, przede wszystkim iglastymi, przeważają tu piaszczyste, niezbyt urodzajne gleby.

Według „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” (kolejne tomy ukazywały się w latach 1880-1902) w roku 1866 w Jedlinie znajdowała się karczma i pierwsza od Wilna stacja pocztowa przy Trakcie Lidzkim. W 5 domach mieszkało 57 osób. Byli to: prawosławni (14), katolicy (15), mahometanie (5) i Żydzi (23).

Niewątpliwie przez Jedlinę niejednokrotnie musiał przejeżdżać z Nowogródka do Wilna i z powrotem, a może nawet zatrzymywać się na postój, Adam Mickiewicz, jak też zmierzający do pałacu Balińskich w Jaszunach Juliusz Słowacki. Później zaś – w latach 20. XX wieku – Czesław Miłosz, którego rodzice kupili drewniany dworek w niedalekiej Raudonce i latem tam mieszkali, a matka Weronika ponadto wynajmowała pokoje letnikom. Syn ich, późniejszy noblista, często z ojcem udawał się na polowania w pobliskie lasy, czasami z Wilna dojeżdżał pociągiem do Jaszun, a stamtąd jednokonnym zaprzęgiem udawał się do Raudonki, mijając Jedlinę.

Najważniejsze wydarzenia rozegrały się w Jedlinie na początku XX wieku. Chociaż na pewno nikt z mieszkańców wsi nie miał pojęcia, kim byli letnicy, wynajmujący dom, i co planują. Aleksandra Piłsudska we „Wspomnieniach” pisze: „W lipcu (1908 r.) przeniosłam się z mieszkania policjanta (w Wilnie) do domu we wsi Jedlinka, położonej o kilkadziesiąt wiorst od Bezdan”.

Józef Piłsudski postanowił dokonać napadu na carski pociąg na stacji Bezdany we wrześniu 1908 roku, by zdobyć pieniądze na działalność bojówki. Wśród organizatorów i wykonawców akcji była Aleksandra Szczerbińska, członek PPS. Po napadzie Piłsudski i Momentowicz mieli wycofać się na Jedlinę. Szczerbińska odnotowuje: „Po udanej akcji Piłsudski i Momentowicz z najcięższymi walizami po długiej i niebezpiecznej jeździe dotarli do chaty w Jedlince, gdzie na nich czekałam”. Następnego dnia cała trójka część worków z pieniędzmi zakopała w kilku miejscach w lesie. Po dwóch miesiącach towarzyszka „Ola” wróciła po nie z dwoma zaufanymi osobami i z wielkim trudem z powodu zmarzniętej ziemi te odkopała.

Według miejscowej legendy, Józef Piłsudski zatrzymał się w Jedlinie ze swoimi żołnierzami na krótki postój w kwietniu 1919 roku. Mieszkańcy wsi wiedzieli już, kim jest i mieli wrażenie, że to miejsce jest mu bardzo dobrze znane. W jednym z listów do Aleksandry kiedyś napisał: „Piękne chwile spędziliśmy w Jedlince”.

Jedlina była gniazdem Osipowiczów, którzy zamieszkali tu na początku XIX wieku, a może nawet wcześniej. W tamtym okresie wieś należała do parafii Wszystkich Świętych w Wilnie. W księgach parafialnych tej właśnie parafii, znajdujących się w Litewskim Archiwum Historycznym, poczynione zostały odpowiednie zapisy, np. ten, że Franciszek Osipowicz był ochrzczony w 1884 roku; są imiona rodziców, imiona i nazwiska chrzestnych. Oczywiście, wszystko w języku rosyjskim.

W okresie międzywojennym Jedlina w zachowanych papierach figuruje jako zaścianek. Z  dokumentów Litewskiego Centralnego Archiwum Historycznego (1940 rok, po przekazaniu Wileńszczyzny Litwie) wynika, że wieś liczyła 11 domów, w których mieszkało 60 osób, z wyjątkiem sześciu (Mirscy – 4 osoby i Stankiewiczowie – 2 osoby) wszyscy – Osipowiczowie. I tu ciekawostka: imiona i nazwiska w dokumencie są zlitewszczone: Osipavičius: Pranas, Antanas, Bronius, Petras, Stasys, Karolis itd.

W 1945 roku Sowieci aresztowali i wywieźli w głąb ZSRS, m.in. do morderczej pracy w kopalniach Donbasu: Jana, Mariana, Piotra, Michała, Zygmunta, Feliksa Osipowiczów. Na liście było więcej młodych ludzi z Jedliny, niektórzy w ciągu paru lat ukrywali się przed Rosjanami.

Po II wojnie światowej w ramach tzw. repatriacji wielu Osipowiczów wyjechało do Polski, wielu przeniosło się do Wilna, bo nie chcieli pracować w kołchozach, jako że ziemię i dobytek znacjonalizowali Sowieci. Dziś zaledwie dwa domy w Jedlinie należą do Osipowiczów, potomków tych, którzy mieszkali tu od wieków. Reszta – to obcy, przybysze. Nie jest ich, co prawda, wielu. Według spisu ludności z 2011 roku, wieś liczy zaledwie 17 mieszkańców.

Powyższy opis potwierdza, że Jedlina – niepozorna, mała wioseczka z Jezusem na przydrożnym krzyżu – ma bogatą przeszłość…

Źródła:
1. „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, wydawany w latach 1880-1902 (w zależności od tomu) pod red. F. Sulimierskiego i in.
2. Aleksandra Piłsudska „Wspomnienia”, W-wa 1989
3. Andrzej Franaszek „Miłosz. Biografia”, W-wa 2011
4. Litewskie Centralne Archiwum Historyczne F. 0-685 AP. 4 B. 74 L. 2
5. Dokumenty z prywatnego archiwum.

Autor pracy:
Rafał Osipowicz – nauczyciel Czesława Osipowicz
Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie
Nagroda główna w Konkursie „Wileńszczyzna mą Ojczyzną”– na najciekawsze i najtreściwsze hasło do WILNOPEDII – Internetowej Encyklopedii Wilna i Wileńszczyzny



Ostatnia aktualizacja: 16 czerwca, 2019
Jeżeli chcesz uzupełnić lub nie zgadzasz się z podaną informacją skontaktuj się z wydawcą lub napisz nowy artykuł.